ترفند پانزی یا طرح پانزی که ممکن است این روزها خیلی به گوشتان خورده باشد، یک سرمایه‌گذاری کلاهبردارانه است. سرمایه‌گذاری که اغلب در دنیای ارز دیجیتال به چشم می‌خورد. برای اینکه معنی و مفهوم این کلاهبرداری واضح شود، ابتدا لازم است تمام جوانب را بسنجیم و سپس بر اساس واقعیت‌های موجود، نتیجه‌گیری کنیم. از این رو در ادامه پانزی را بصورت مفصل شرح می‌دهیم پس با ما همراه باشید.
طرح پانزی چیست؟
با گسترش اینترنت و فضای مجازی، کلاهبرداری پانزی نیز به سرعت فراگیر شد و افراد زیادی به دام این تله افتادند. پانزی نوعی ترفند برای سود کردن در دنیای بازارهای مالی است که طراحان این امر، به افراد داوطلب قول سودهای نجومی می‌دهند. این سودها بصورت تضمینی پرداخت می‌شود اما واقعیت با عمل بسیار متفاوت است. در حقیقت سود سرمایه‌گذاران این حوزه با سود سرمایه‌گذاران و داوطلبان جدید پرداخت می‌شود و به اصطلاح نوعی بازی با پول است. ابتدا به نظر می‌رسد، این سیستم بشدت مورد اعتماد و پول‌ساز است، زیرا سود به طور منظم به حساب این افراد واریز می‌شود. اما چندی بعد اگر قربانی جدیدی به دام نیوفتد، طراح این سیستم با سودهایی که به دست آمده فرار می‌کند و باقی می‌ماند آن مال‌باختگانی که حتی نمی‌دانند باید از چه کسی شکایت کنند! بنابراین می‌توان گفت طرح پانزی عبارت است از یک سیستم کلاهبرداری که توسط افراد خبره در این کار اداره می‌شود و تمام سودهای حاصله را به جیب می‌زند و در نهایت فرار می‌کند.
چارلز پانزی کیست؟
چارلز پانزی متولد ۳ مارس ۱۸۸۲ است. این شخص اولین بنیانگذار طرح پانزی در دنیاست و به همین دلیل این طرح به نام او شهرت یافت. داستان از این قرار است که پانزی در تابستان سال ۱۹۱۹ در ایالات متحده آمریکا تصمیم گرفت برای دیگران کار نکند و خودش صاحب نام باشد و کسب درآمد کند. پس از مطالعه در این راه و به دست آوردن تجربیات مختلف، نهایتاً تبدیل به مافیای اینکار شد. به این صورت که تمام کوپن‌های تخفیف خورده اداره پست را خرید و به آمریکایی‌ها و تمام ساکنان کشورهای دیگر وعده دروغین داد. وعده ۵۰ درصد سود سرمایه‌گذاری به مدت ۴۵ روز و کسانی که پول خود را به مدت ۹۰ روز یه پانزی می‌سپردند، وعده سود ۱۰۰درصد می‌داد. این در حالی بود که سودهای داده شده را توسط پول پرداختی داوطلبین جدید پرداخت میکرد. پانزی با این سیستم کاری توانست تقریبا در یکسال صاحب ۲۰ میلیون دلار شود.
آیا طرح پانزی کلاهبرداری است؟
کسانی که بدون اطلاعات، علم و آگاهی چنین تبلیغاتی را مشاهده می‌کنند، در نگاه اول بسیار بنظرشان جذاب می‌آید. از دید این افراد طرح پانزی نه تنها یک کلاهبرداری نیست بلکه یک دنیایی است که آن‌ها را به آرزوهایشان نزدیک‌تر می‌سازد. به همین دلیل خیلی راحت به چنین سیستمی اعتماد می‌کنند و پس از گذشت مدتی متوجه اشتباه خود می‌شوند که دیگر کار از کار گذشته است. همانطور که گفتیم سود این سیستم و عمل به وعده داده شده آن، تا جایی است که افراد زیادی جذب شوند. در نهایت پس از اینکه خیل جمعیت به سمت این سیستم روند نزولی به خود دید، به سرعت از هم می‌پاشد و اینجاست که کلاهبرداری به عینه دیده می‌شود. قبل از هرکاری لازم است مطالعه‌های لازم درباره این طرح صورت گیرد. بنابراین به‌عنوان کسی که در این حوزه صاحب‌نظر است می‌گوییم که طرح پانزی کاملا کلاهبرداری است. باور کردن وعده سودهای نجومی به دور از عقل بوده و اگر فکر می‌کنید که پانزی کلاهبرداری نیست، بشدت پشیمان خواهید شد.
پانزی چگونه کار می‌کند؟
تا اینجای کار باید متوجه شده باشید که چنین سیستم کاری، نیاز به یک طراح خبره دارد. طراحی که به ظاهر خبره اما در حقیقت فردی بسیار حیله‌گر است. ابتدا این فرد با کمک همکاران خود شروع به تبلیغات گسترده می‌کند که می‌تواند حتی از این طریق کمی سرمایه کسب کند. پس از تبلیغات افرادی جذب خواهند شد که به این افراد قول سودهای نجومی در مدت زمان تعیین شده داده می‌شود. پس از اینکه افراد زیادی و به اصطلاح سیل جمعیت به سمت این سیستم جذب شدند، طراح پانزی بسرعت صاحب پول و سود می‌شود. در نتیجه سود افراد قدیمی که زودتر جذب این کار شدند، توسط پول افراد جدید پرداخت می‌شود. این روند تا مدتی پیش می‌رود و چرخه می‌چرخد تا اینکه در نهایت پرداخت سود از حالت منظم خود خارج می‌شود. این عمل نشان می‌دهد که وضعیت جذب شدگان رو به کم شدن است. در نهایت اگر طراح پانزی متوجه وخامت وضعیت شود، سریع تمام سودهای حاصل را برداشته و ناپدید می‌شود. تمام روند کاری این سیستم به همین شکل بود که شرح کردیم. حال ممکن است در مدت زمان گفته شده تفاوت باشد. مثلا در برخی موارد تا سال‌ها افراد زیادی جذب می‌شوند و سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند اما در بعضی موارد نیز به سرعت جذب شدن، کاهش می‌یابد.
به عنوان مثال برخی از افرادی که سرمایه‌گذاری آن‌ها بیشتر از چند ماه طول می‌کشد، احساس امنیت می‌کنند، زیرا با خود می‌اندیشند که طرح پانزی حتما در کوتاه مدت خود را نشان می‌دهد. این یک باور غلط است. زیرا همانطور که گفتیم مدت زمان از قبل تعیین شده نیست و بستگی به افرادی دارد که جذب این سیستم می‌شوند.
چطور باید یک طرح پانزی را تشخیص دهیم؟
طرح پانزی ممکن است در شکل‌های مختلف هویدا شود اما همه آن‌ها در چند مورد اصلی مشترک هستند. با قطعیت می‌توانیم بگوییم که همه تبلیغاتی که تمام موارد زیر را دارند، یک طرح پانزی هستند که عبارتند از
- سود نجومی در کنار تضمین قطعی
- نامعلوم بودن هویت طراح و گرداننده سیستم
- عدم شفافیت فعالیت‌ها
- نداشتن مجوز قانونی
- عدم وجود اطلاعات ساده همچون آدرس، محل کار و…
سود نجومی در کنار تضمین قطعی
پیشنهاد سود نجومی همراه تاکید بر تضمین بودن اینکار، نشانه کلاهبرداری پانزی است. هرکجا چنین وعده‌ای را دیدید، به صحت کار شک کنید. منظور ما از نجومی بودن این است که اگر با مقدار پولی که می‌خواهید با آن سرمایه‌گذاری انجام دهید، کاری را شروع کنید، سودش از طرح پانزی کمتر است. به عنوان مثال داشتن سودی بیش از ده درصد در ماه با سرمایه شما آیا منطقی است؟
نامعلوم بودن هویت طراح و گرداننده سیستم
کسی که چنین کاری را شروع می‌کند، به طبع حاضر نیست که شناسایی شود. به همین دلیل از نام‌های مستعار و تقلبی استفاده می‌کند. پس اگر می‌خواهید مطمئن شوید که هویت صاحب کسب و کار جعلی یا صحیح است لازم است موارد تفتیش و بررسی را به دقت انجام دهید.
عدم شفافیت فعالیت‌ها
وقتی در جایی سرمایه‌گذاری می‌کنید اما صاحب چنین سیستمی به طور واضح دلایل سود و نحوه به دست آوردن آن را توضیح نمی‌دهد، به اصل قضیه شک کنید. بعنوان مثال برخی طراحان که پول کاربران را در سامانه‌های ارز دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند، از به دست آوردن سود کلان صحبت می‌کند حال اینکه به نوسانات قیمت و سختی استخراج و … هیچ اشاره‌ای ندارند. در این وضعیت سریع به فکر طرح پانزی باشید.
نداشتن مجوز قانونی
البته که طراحان پانزی نمی‌توانند مجوزهای قانونی دریافت کنند. اما گول داشتن مجوز قانونی را هم نخورید. زیرا برخی از مافیای اینکار به قدری هزینه می‌کنند که می‌توانند حتی با باندبازی، مجوز قانونی هم کسب کنند و از این راه اعتماد اذهان عمومی را کسب کنند. بنابراین در این مورد سخت اعتماد کنید.
عدم وجود اطلاعات ساده همچون آدرس محل کار، شماره تماس و…
طرح‌های پانزی به طور معمول شماره تماس و آدرس محل کار معتبری اعلام نمی‌کنند. عده‌ای حتی ممکن است دفاتر کاری افراد دیگر را حوزه کاری خود تلقی کنند. از این رو قبل از هرگونه اعتماد و سرمایه‌گذاری، لازم است از صحت اطلاعات داده شده مطمئن شوید.
معروف ترین کلاهبرداریهای پانزی در تاریخ
اگر به تاریخ جهان نگاهی مختصر کنید شاهد هزاران هزار کلاهبرداری پانزی خواهید بود. کلاهبرداری‌هایی که بعد از اعتراف طراح ثابت شده‌اند که تا چه حد سود کرده‌اند و تا چه میزان سرمایه‌گذاران را بازیچه خود کرده بودند. از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به تاریخ 10دسامبر 2008 اشاره کرد. برنارد مدوف که صاحب برجسته ترین شرکت‌های مالی در وال استریت بود، چنان صاحب سرمایه عظیمی شد که به پسرانش گفت تمام پول و سرمایه‌اش یک دروغ بزرگ است. روز بعد از این سخن، او دستگیر شد وبه یک فقره بزرگ کلاهبرداری در اوراق بهادار اعتراف کرد. تا دسامبر سال 2008 تخمین زده شد که زیان کاغذ به 65میلیارد دلار رسیده است و این کمی بیشتر از اوج فاجعه است! بطوری که به راحتی مدوف تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین متقلبان تاریخ شد.
یکی دیگر از بزرگ‌ترین کلاهبرداریهای تاریخ به سال 2009 بنک آو آمریکا برمی‌گردد. شخصی به نام نیکلاس کازمو که بنیانگذار طرح مشکوک 380میلیون دلاری است. نیکلاس در این سال محکوم به کلاهبرداری از طریق شعب بانک‌های ایالات متحده آمریکا شد. وی ادعا میکرد که بانک‌ها نیز به او در تسهیل این امر کمک می‌کردند. به هرحال که نیکلاس در نیویورک تسلیم و به مدت 50سال حبس محکوم شد.
در مونیخ آلمان شخصی به نام آدل اسپیتزدر در سال 1869 میلادی اقدام به کلاهبرداری پانزی کرد. او وعده نرخ 10درصد سود در ماه را به سرمایه‌گذاران داد. با این وجود چندی نگذشت که سیستم کاری وی در 1872میلادی سقوط کرد و همه چیز برملا شد. طوری بود که آدل تبدیل به بزرگ‌ترین کلاهبرداران در قرن نوزدهم میلادی گشت. پس از آن در سال‌های 1872تا1873 شخصی به نام یوهان بابتیست پلاخت با استفاده از طرح پانزی، ادعا کرد که در بازار سهام قادر به سرمایه‌گذاری است. چندی نگذشت که معلوم شد او نیز یکی از طراحان سیستم پانزی است.
سایر کلاهبرداری های پانزی در طول تاریخ
در سال 1878 یک بانک که پس انداز پول مردم بود، توسط شخصی به نام سارا هاو شرکتی با عنوان سپرده بانوان افتتاح کرد. به ظاهر این شرکت به قصد خیرخواهی برای زنان مجرد افتتاح شده بود اما حقیقت چیز دیگری بود. سارا هاو با کمک یک موسسه خیریه قصد کمک به زنان کمتر برخوردار را داشت و وعده نرخ بالای هشت درصد در ماه را به داوطلبان و جذب شنوندگان می‌داد. سرانجام توانست توسط چنین حقه‌ای 12هزار مشتری جذب کند که این یعنی بیشتر از500هزار دلار سود به دست آورد. در نهایت وی به دلیل کلاهبرداری دستگیر و محکوم به سه سال زندان شد.
در ایران نیز کلاهبرداریهای پانزی بسیار به چشم می‌خورد. عده زیادی از این کلاهبرداری‌ها در زمینه پیش‌فروش خودرو بود. تعدادی از شرکت‌ها که خود را پیش‌فروش خودرو اعلام می‌کردند با بستن قراردادهایی مردم را خام خود کردند. آن‌ها وعده سود ماهیانه 15تا 20درصد به مردم می‌دادند که پس از سه ماه یا کمتر چنان سود کلانی از ملت به تاراج بردند که در تاریخ بی‌سابقه بود. همانطور که می‌بینید طرح‌پانزی در همه جای دنیا و از سال‌های خیلی قبل و گذشتگان دور نیز توسط افراد مختلف دنیا انجام‌شده است. آنچه که مهم است افزایش اطلاعات و آگاهی شما در این زمینه است.
کلاهبرداری پانزی دی سی سولار
شرکت دی سی سولار، شرکتی بود که در حوزه انرژی‌های پاک و تجدید پذیر، از جمله پنل‌های خورشیدی مشغول به کار بود. این شرکت با زیرکی تمام، شرکت‌های بزرگ جهان همانند برکشایر هاتاوی، شرکت رنگسازی شروین ویلیامز، شرکت وارن بافت و بسیاری دیگر از معروفت‌ترین‌های دنیا را به دام خود انداخت. جف کارپاف مکانیکی که اهل کالیفرنیا آمریکا بود توانست توسط نصب یک باتری بزرگ به همراه چندین پنل خورشیدی که همگی برروی یک تریلر سوار بودند، ژنراتور قابل حمل بسازد. ژنراتوری که می‌توانست انرژی پاک اختراع کند. او نام اختراع خود را سولار اسلیپ به معنای خورشیدگرفتگی نامید. پس از آن شرکتی تحت عنوان دی سی سولار را افتتاح کرد. همه حوزه‌های معتبر آمریکا و حتی دولت آمریکا از این اقدام حمایت به عمل آوردند اما این شرکت در تامین سفارش‌ها دچار اختلال در روند کاری خود شد. این بود که اقدام به استفاده از طرح پانزی کرد. این شرکت علاوه بر اینکه با استفاده از چنین طرحی و استفاده از سود سرمایه‌گذاران جدید و پرداخت به سود سرمایه‌گذاران قبلی توانست حتی دولت آمریکا را هم فریب دهد. زیرا خود را شرکت فعال در حوزه انرژی‌های پاک تلقی کرد و توانست از زیر بار میلیون‌ها دلار مالیات فرار کند. اما چند سال بعد بین سال 2018تا2020 طرح پانزی این شرکت برملا شد و صاحب شرکت به 30 سال حبس محکوم گردید.
تفاوت طرح پانزی با طرح هرمی
برای اینکه بتوانیم تفاوت‌ها را روشن کنیم ابتدا لازم است به اصل قضیه پی ببریم. اینکه طرح پانزی چیست؟ طرح هرمی چیست؟ طرح پانزی همانطور که در طول مقاله اشاره کردیم وعده سودهای کلان داده می‌شود و تمام جوانب را سنجیدیم که چطور می‌توان آن را تشخیص داد. طرح هرمی به افراد جذب شده به این سیستم وعده سود هنگفت داده می‌شود اما به شرطی، که این شرط عضوگیری جدید توسط سرمایه‌گذاران است. در واقع طرح هرمی نوعی بازاریابی است که اگر فرد بخواهد سود بیشتری دریافت کند، موظف است که افراد بیشتری را به این سیستم کاری جذب کند. به این ترتیب با ورود عضو جدید توسط آن شخص و خرید محصولات توسط عضو جدید، بخشی از سود فروش به سرمایه‌گذار اولیه (معرف) می‌رسد. دو حالت برای طرح‌های هرمی موجود هستند. حالت اول این است که طرح تا زمانی ادامه می‌یابد که اعضای جدید عضو سیستم شوند. در اینصورت سود اعضای بالاتر توسط عضویت افراد جدید تامین می‌شود. در نهایت وقتی دیگر عضو جدیدی جذب سیستم نمی‌شود، هرم متلاشی می‌گردد. حالت دوم وقتی پیش می‌آید که طراح ابتدا دیگر محصولی برای فروش عرضه نمی‌کند و سپس با سودها و پول‌های به دست آمده فرار می‌کند. بنابراین این دو سیستم کاری یعنی پانزی و هرمی در چند مورد شبیه هم هستند
- در هردو طرح گفته شده، افرادی که جزء اولین‌ها هستند و جذب این سیستم شده‌اند، سود دریافت می‌کنند اما افرادی که در انتها جذب شده‌اند هرگز سودی به دست نمی‌آورند و حتی به پولشان هم نمی‌رسند.
- شعاری که برای تبلیغات در هر دو طرح به کار گرفته می‌شود یکسان است. شعاری که تحت عنوان سودهای هنگفت و نجومی به گوش می‌خورد و نشان از فریب و کلاهبرداری است.
- هردو طرح برای اینکه بتوانند سود بیشتر به دست آوردند و سیستم کاری خود را حفظ کنند، نیاز دارند اعضای جدیدی را وارد کار خود کنند. در صورتی که عضو جدیدی وجود نداشته باشد هر دو طرح به سرعت از هم فرومی‌پاشند.
شرح تفاوت پانزی و هرمی
با وجود تمام چیزهایی که گفتیم این دو طرح در چند مورد بسیار شفاف با یکدیگر متفاوت هستند. همین تفاوت باعث می‌شود که یکی را قانونی و یکی را غیر قانونی تلقی کنیم. این موارد عبارتند از
- طرح پانزی در هر شرایطی و تحت تاثیر هر عاملی یک طرح غیرقانونی است و چنین کسب‌وکاری به راحتی نمی‌تواند مجوز کسب کند. اما طرح هرمی با وجود خاصیت مشابه، می‌تواند مجوز کسب کند و به صورت قانونی فعالیت نماید.
- از اصلی‌ترین و عیان‌ترین تفاوت بین این دو طرح معرفی فعالیتشان است. در طرح پانزی، تنها طراح و رییس مجموعه از کلاهبرداری آگاه است و خود به جذب نیرو و سرمایه‌گذار با استفاده از تبلیغات می‌پردازد. در واقع تمام سرمایه‌گذاران فکر می‌کنند که سود به دست آمده کاملا درست و در نتیجه سرمایه‌گذاری است. درحالیکه در طرح هرمی، رییس و طراح سیستم تنها افراد اولیه را جذب می‌کند و بقیه جذب شوندگان و داوطلبان افرادی هستند که توسط افراد بالاتر روی کار آمده‌اند. این یعنی طراح به طور غیر مستقیم با همه افراد در ارتباط است و تنها با افراد اولیه بصورت مستقیم می‌تواند در ارتباط باشد.
- در طرح پانزی برای سرمایه‌گذاری و سپس شروع کلاهبرداری نیاز به مجموعه نیست. بر عکس در طرح هرمی برای شروع فعالیت حتما باید یک مجموعه تشکیل شود و افراد عضو مجموعه باشند.
آیا سود طرح پانزی حرام است؟
بله. چون این طرح در ابتدا با فریب مردم پایه‌گذاری می‌شود و سپس وعده سودهای کلان به آن‌ها داده می‌شود حرام است. سودهای بیشتر از درصد تعیین شده در دین اسلام خود به نوعی نزول و ربا محسوب می‌شوند. این یعنی اگر شما با سرمایه در دست اقدام به انجام کاری کنید، سود پانزی حتی بیشتر از آن است. به طبع چنین سودی حلال نیست، زیرا بدون تلاش به دست آمده است و مهم‌تر از آن، آه عده زیادی از افراد دنباله آن سودهاست. بنابراین اگر مبحث حلال و حرام برای شما امری مهم تلقی می‌شود بشدت از طرح‌های پانزی بپرهیزید. اگر در سرمایه گذاری در ارز دیجیتال دچار شک و تردید هستید که آیا ارز های دیجیتال حرام است، پیشنهاد میکنم حتما مقاله حکم شرعی معاملات فیوچرز را مطالعه کنید.
آیا ارزهای دیجیتال طرح پانزی هستند؟
از اولین ارزهای دیجیتال که می‌توان گفت از طرح‌های پانزی در آن بهره برده شد بیت کوین است. در سال ۲۰۱۶ پلتفرم هندی در این زمینه شروع به فعالیت نمود. به اینصورت که با پول سرمایه‌گذاران، این ارز را استخراج و سود آن را به افراد سرمایه‌گذار پرداخت میکرد. سازوکار به این شکل بود که به ازای دریافت سرمایه معینی از افراد سود نجومی ده درصد آن هم بصورت ماهانه به حساب آن‌ها واریز می‌شد. سر انجام این طرح بعد از گذشت ۱۸ ماه متلاشی شد. بنابراین می‌توان گفت که استفاده از طرح‌پانزی در مبحث ارز دیجیتال امر بدیهی‌ای نیست، زیرا سابقه در این حوزه به چشم می‌خورد. به طور کلی با گسترش اینترنت و فضای مجازی استفاده از طرح پانزی در ارزهای دیجیتال خیلی راحت‌تر از روش‌های سنتی است. از این رو در حوزه ارز دیجیتال هم اگر شاهد سودهای کلان بودید، به صحت کار شک کنید. زیرا کلاهبرداری پانزی در ارزهای دیجیتال نیز بسیار فراگیر شده است.
آگاهی برای مقابله با طرح پانزی
هر روزه در اقصی نقاط جهان شاهد استفاده از طرح پانزی هستیم با وجود اینکه صاحبان این طرح‌ها به حبس‌های طولانی مدت محکوم می‌شوند، همچنان می‌بینیم که پانزی رو به گسترش است. بنابراین نمی‌توانیم ادعا کنیم که باید تمام این افراد سریع شناسایی شوند و به سزای عمل زشتشان برسند. زیرا شکست و شناسایی این طرح‌ها زمان‌بر است. از این روز لازم است شما علم و آگاهی خود را نسبت به این موضوع افزایش دهید تا گول چنین طرح‌هایی را نخورید و در دام آن‌ها نیوفتید. آکادمی گرانمایه یکی از برترین تیم‌های آموزشی در خصوص مقابله و پیشگیری از افتادن در تله طرح پانزی است. این تیم با داشتن افراد خبره، صفر تا صد مراحل شناسایی طرح‌های پانزی را به شما آموزش می‌دهند. آموزش اختصاصی هم جزء برنامه‌های آن‌ها محسوب می‌شود. تیم پشتیبانی نیزدر هر لحظه آماده پاسخ به سوالات شماست.
سخن پایانی
هدف ما در این مقاله آشنایی کامل شما با طرح پانزی بود و سعی کردیم تمامی مطالب مرتبط و مهم را شرح دهیم. سعی بر آن است که چنان اطلاعات و آگاهی مردم در این موارد افزایش یابد که دیگر هیچ طراحی در هیچ کجای جهان جرأت نکند از افراد ساده سواستفاده کند. به همین خاطر همه ما موظف هستیم که تمام آنچه را درباره این طرح می‌دانیم را به اطرافیان خود منتقل کنیم تا شاهد ضررهای مالی نباشیم.