حکم شرعی و قانونی معامله ارز های دیجیتال چیست؟

از سال 2009 تا به اکنون، ارزهای دیجیتال رشد چشمگیری داشته‌اند. به طوری که اکنون اغلب افراد با ویژگی آن‌ها به نوعی آشنایی دارند. استفاده از ارزهای دیجیتال در بسیاری از کشور به سرعت در حال گسترش است و دید مردم نسبت به آن‌ها مشابه با پول عادی است. فناوری نوآورانه و پیشرفت چشمگیر ارزهای دیجیتال، به ویژه بیت کوین سبب جذب افراد به آن‌ها شده است.

اما سوالی که ممکن است ذهن خیلی از افراد با آن مواجه شود این است که آیا ترید و یا معامله ارز های دیجیتال حلال است؟ آیا حکم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال تمامی مراجع مشابه با یکدیگر است؟ آیا درآمد به دست آمده از معاملات ارزهای دیجیتال حلال است؟ آیا استخراج ارز دیجیتال و یا انجام این معاملات مشمول مجازات است؟

در ادامه توضیحاتی به منظور پاسخ به تمامی این سوالات و شبهات ارائه می‌دهیم.

حکم شرعی ارز دیجیتال

حکم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال بر اساس نظر برخی از مراجع و فقها دارای اشکال و حرام است. در این بین برخی از این مراجع این مسئله را منوط بر تبعیت از قوانین جمهوری اسلامی ایران می‌دانند. در ایران هر فردی باید بر اساس مرجع تقلید خود در زمینه حکم شرعی ارز دیجیتال اطلاعات لازم را کسب کند؛ زیرا نظرات و دید این مراجع با یکدیگر کاملا متفاوت است.

بعضی از مراجع تقلید با توجه به عدم وجود شبهات و همچنین همخوانی با ضوابط اسلامی، اشکالی در معاملات ارزهای دیجیتال نمی‌بینند. ولی برخی دیگر تنها با رعایت احتیاط، دقت و شفافیت در معاملات این موضوع را جایز می‌دانند که شرایط برای تصمیم‌گیری کمی سخت و پیچیده می‌شود. به طور کلی، ارز دیجیتال ارزشی مشابه با پول را دارد. ولی از نظر ویژگی هایی همچون ثبات، عملکرد، میزان ارزش آن با واحد پول ایران کاملا با یکدیگر متفاوت هستند.

به همین دلیل اغلب علمای شریعت با استناد بر تفاوت ویژگی های هر یک، تمایلی به تایید حکم شرعی ارز دیجیتال ندارند. همچنین بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال، ماهیت فیزیکی ندارند. از طرفی به دلیل عدم نظارت بانک مرکز و پشتوانه‌های دولتی، امکان سوء استفاده از آن ها وجود دارد. در نتیجه بعضی از علما و فقها ارزهای دیجیتال را مشابه با ربا و غرار، منشا بی عدالتی اقتصادی و اجتماعی می‌بینند. پس در حالت کلی ارزهای دیجیتال با شریعت سازگاری چندانی ندارند.

در این بین ارزهای دیجیتال با پشتوانه طلا کاملا مطلوب و بدون اشکال فرض می‌شوند؛ زیرا ویژگی اصلی مالکیت در پول دیجیتال مبنی بر طلا است. پس قابلیت لغو ربا در آن وجود دارد. انصاف، اصول عدالت، امکان اندازه‌گیری ارزش، ذخیره ارزش، ریشه کن سازی غرار و… از مهم‌ترین و اساسی‌ترین ویژگی‌های پول دیجیتال با پشتوانه طلا است.

حکم شرعی ارز دیجیتال از دیدگاه اهل سنت

اهل تسنن و اهل تسیع در مورد حکم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال نظرات مختلفی دارند. دقت داشته باشید که اهل تسنن دیدی حلال به معاملات ارزهای دیجیتال دارند، در صورتی که اهل تشیع نظرات متفاوتی با آن‌ها ارائه کرده‌اند. بر اساس نظرات اهل سنت، خرید و فروش اتریوم، بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتالی دارای ماهیت پول، از نظر شرعی جایز است.

به همین دلیل اهل سنت در ایران به دلیل ماهیت پولی ارزهای دیجیتال با خرید و فروش و معاملات آن‌ها هیچ مشکلی ندارند. این موضوع در واقع نشان‌دهنده تفاوت میان نظرات و حکم شرعی ارز دیجیتال در میان مراجع دینی است. در نتیجه بهتر است هر فردی مطابق با دین و مرجع خود، این مسئله را پیگیری کند.

نگاه علمای موافق به احکام شرعی در معاملات ارز دیجیتال

برای کسب اطمینان از حکم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال، ابتدا باید دید مراجع تقلید موافق و مخالف این معاملات را مورد بررسی قرار دهید. در هیچ کدام از منابع دینی به مضوعاتی همچون رمز ارزها اشاره مستقیمی نشده است. در استخراج ارزهای دیجیتال، استخراج کنندگان از نتیجه استخراج خود اطمینانی ندارند. به همین دلیل دید بسیاری از افراد نسبت به این کار، قمار است.

طبق قاعده لاضرر؛ یکی از قواعد مهم و معروف فقهی، هر حکمی که نتیجه آن به ضرر یک فرد یا عموم جامعه باشد، در اسلام نفی شده است. البته تا این لحظه هیچ موضوعی مبنی بر ضرر و زیان جوامع اسلامی بر اثر خرید و فروش ارزهای دیجیتال مطرح نشده است. بر اساس قاعده نفی سبیل، تا زمانی که دلایل منطقی برای اثبات شبهات ارائه نشود، نمی‌توان حکم رد ارزهای دیجیتال را به صورت قطعی صادر کرد.

حکم شرعی ارز دیجیتال از دید مراجع تقلید

در ادامه حکم شرعی ارز دیجیتال را از دید مراجع تقلید به صورت مختصر مورد بررسی قرار می‌دهیم.

• دیدگاه حضرت آیت الله خامنه‌ای:

دقت داشته باشید آیت الله خامنه‌ای از همان ابتدای ارائه ارزهای دیجیتال تا به اکنون فتوایی به صورت رسمی ارائه نکرده‌اند. تنها پیشنهاد وی، انجام کارها و فعالیت‌‌ها در چهارچوب قوانین است.

• نظر حضرت آیت الله سیستانی:

با توجه به شبهات و پیچیدگی‌های موجود در بازار رمز ارزها، نظر و پیشنهاد آیت الله سیستاتی، رعایت نکات احتیاطی در معاملات ارزهای دیجیتال است.

• دیدگاه حضرت آیت الله هاشمی شاهرودی:

آیت الله هاشمی شاهرودی به دلیل وجود ابهامات در معاملات رمز ارزها، استفاده از آن‌ها را جایز و شرعی نمی‌داند.

• نظر حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی:

بر اساس نظر آیت الله همدانی، ورود به چنین معاملاتی جایز و درست نیست.

• دیدگاه حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی:

طبق نظر آیت الله زنجانی، در صورتی که وجه دریافتی در مقابل کار حلال باشد، هیچ اشکال شرعی در آن وجود ندارد. ولی اگر وجه دریافتی در ازای کار خلاف قانون باشد، حرام است.

• نظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی:

دید آیت الله مکارم شیرازی به دلیل وجود ابهامات زیاد در ارزهای دیجیتال، خرید و فروش و معاملات آن‌ها را جایز نمی‌داند.

• دید حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی:

بر اساس نظر آیت الله گلپایگانی بیت ‌کوین دارای مالکیت نیست. به همین دلیل آن را قابل خرید و فروش نمی‌داند. البته اگر بیت کوین را به فردی نامسلمان داده و در ازای آن وجهی دریافت کنید، دارای اشکال نیست.

نکته: دقت داشته باشید که اغلب مراجعه تقلید خرید و فروش و معاملات ارزهای دیجیتال را حرام اعلام نکرده‌اند. تنها در معاملات دارای ابهام و پیچیدگی نظرات بالا را ذکر کرده‌اند.

آیا معاملات فیوچرز با اهرم حرام است؟

با توجه به محبوبیت و جذابیت معاملات در بازارهای مالی، برخی از افراد انعطاف‌پذیری و سود بالا را در نظر می‌گیرند. معاملات فیوچرز با اهرم نیز از جمله معاملات پرریسک و بسیار جذاب به شمار می‌رود. به همین دلیل بسیاری از افراد و معامله‌گران، در کنار معاملات عادی (Spot)، به  معاملات تعهدی یا همان فیوچرز با اهرم نیز می‌پردازند. افراد با استفاده از اهرم می‌توانند ضریب سود و زیان خود را کاهش و یا افزایش دهند.

به همین علت اغلب در شرایط ریزش و صعودی این ابزار مورد استفاده و توجه قرار می‌گیرد. به این صورت که افراد در ابتدا مبلغی را به عنوان “وجه تضمین” در اختیار صرافی یا کارگزاری قرار می‌دهند. در مرحله بعدی ضریب اهرم معاملاتی خود را دو و یا بیشتر انتخاب می‌کنند. این ضریب در بعضی از کارگزاری‌های فعال در بازار رمز ارزها تا 150 هم در دسترس افراد قرار می‌گیرد. به زبانی ساده‌تر؛ انتخاب ضریب و استفاده از اهرم موجب چندین برابر شدن سود و زیاد معامله‌گر می‌شود.

در ایران، صرافی‌ها و کارگزاری‌های متعددی در زمینه ارزهای دیجیتال فعال هستند. در این بین صرافی‌هایی که معاملات اسپات یا معاملات عادی و در کنار آن‌ها معاملات اهرمی یا فیوچرز را در دسترس افراد قرار می‌دهند، به نوعی سبب جذب سرمایه و مانع خروج سرمایه از کشور شده‌اند. به همین دلیل معامله‌گران بدون نگرانی از مسدود شدن دارایی‌ها، با خیالی راحت فعالیت‌های مورد نظر خود را انجام می‌دهند. و اما حکم شرعی ارز دیجیتال در معاملات فیوچرز چیست؟

جذابیت‌های منحصر به فرد معاملات فیوچرز و در عین حال ویژگی‌های آن سبب نگرانی مسلمانان و طرح این سوال شرعی شده است. نظر مراجع تقلید در این زمینه با یکدیگر متفاوت است، ولی توصیه اغلب آن‌ها برای سرمایه‌گذاری در بازار فارکس، رمز ارزها و همچنین بازار سهام، در نظرگیری منافع اسلام است.

حکم شرعی ارز دیجیتال در معاملات اهرمی از دید مراجع!

همانطور که اشاره شد، مراجع نظرات مختلفی در مورد معاملات اهرمی دارند. حتی تعدادی از مراجع به دلیل پیچیدگی و ابهامات موجود در معاملات ارزی، در این زمینه اظهار نظر نکرده‌اند. بر اساس نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، فعالیت در بازارهای ارز دیجیتال (استخراج، خرید و فروش) مجاز و شرعی است.

ولی در معاملات اهرمی، بسیاری از مراجع آن را نوعی انحراف و غیرشرعی می‌دانند. طبق نظر بعضی از مراجع رمز ارزها حکم پول را دارد و حاکم اسلامی می‌تواند از آن به منظور دور زدن تحریم‌ها و تامین نیازهای جامعه اسلامی استفاده کند. رهبر انقلاب، معاملات عادی یا اسپات رمز ارزهارو مشابه با بورس می‌داند. ولی معاملات اهرمی این مسئله را پیچیده می‌کند. برخی از فقها و مراجع معاملات اهرمی را نوعی ربا می‌دانند.

به همین دلیل اغلب صرافی‌ها و کارگزاری‌های داخلی، معاملات اهرمی یا فیوچرز را تنها برای ریزش بازار با ضریب محدود در دسترس قرار داده است. در نتیجه؛ بر اساس نظر اغلب مراجع تقلید، معاملات فیوچرز با اهرم به دلیل داشتن خاصیت قمار حرام است.

آیا خرید و فروش ارز دیجیتال حلال است؟

یکی از مهم ترین دغدغه های افراد علاقه مند به رمز ارزها، کسب اطلاعات در زمینه حکم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال است. اکنون اغلب افراد به نوعی با واژه ارز دیجیتال آشنایی پیدا کرده اند. ماهیت رمز ارزها و همچنین ویژگی آن‌ها باعث علاقه‌مندی افرادی زیادی به این حوزه شده است. به همین دلیل “حکم شرعی ارز دیجیتال چیست؟” اولین سوالی است که به ذهن هر یک از ما می‌رسد.

ایران در سال های اخیر در لیست کشورهای فعال در زمینه ارزهای دیجیتال قرار گرفته است. به همین دلیل برای پاسخ به سوال “حکم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال چیست؟” باید نظرات مراجع تقلید و همچنین احکام اسلامی مورد بررسی قرار بگیرد.

آیا خرید و فروش ارز دیجیتال قانونی است؟

معاملات ارزهای دیجیتال در ایران از مراجع رسمی، قانونی اعلام نشده است. همچنین هیچ قانونی صریحا خرید و فروش رمز ارزها را جرم تلقی نکرده است. به طور کلی، ارزهای دیجیتال تحت مالکیت و کنترل هیچ دولت و نهادی نیستند. به همین دلیل هر فردی می‌تواند بدون محدودیت زمانی و مکانی به خرید و فروش و معاملات ارز دیجیتال بپردازد.

البته آشنایی با قوانین موجود در این حوزه و همچنین حکم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال قطعا می‌تواند دید شفاف‌تر و بهتری به افراد بدهد. بعضی از افراد بر اساس بند ج ماده 2 قانون پولی و بانکی مصوب 1251 مبنی بر “تعهد پرداخت هرگونه دین و یا بدهی تنها با پول رایج کشور امکان‌پذیر است؛ مگر آنکه با رعایت مقررات ارزی کشور ترتیب دیگری بین بدهکار و بستانکار داده شده باشد”؛ معاملات رمزارزها را غیرقانونی می‌دانند.

دقت داشته باشید که اگر رمز ارزها را به عنوان سرمایه دیجیتالی در نظر بگیریم، مبادله آن با قانون تعارضی ایجاد نمی‌کند. بر اساس مصوبه هیات وزیران: “استفاده از رمز ارزها فقط با قبول مسئولیت و ریسک از سوی متعاملین انجام می‌شود”.

جریمه معامله ارزهای دیجیتال چیست؟

بر اساس حکم شرعی ارز دیجیتال و قوانین موجود در ایران، خرید و فروش ارزهای دیجیتال، نگهداری و ترید آن‌ها برای ایرانیان ممنوع نیست. به همین دلیل هیچ کدام از این موارد مشمول مجازات نمی‌شود. تنها افرادی که از این طریق فعالیت‌های غیرقانونی دارند، مشمول مجازات و جریمه‌های سنگین می‌شوند.

استفاده از دستگاه‌های استخراج رمز ارز برای افراد دارای مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت، کاملا قانونی است. اگر دستگاه ماینر به صورت غیرقانونی وارد کشور شود، به دلیل ماهیت قاچاق، داشتن آن جرم است.